گفت‌وگوی ایرج اعتمادی با عبدالله جعفری سیر و سلوکی در قشم قدیم؛همراه با معلمی که 70 سال پیش به قشم آ

 صدف نیوز: همه جهازها بادی بودند؟

بله.

صدف نیوز: گفتید بین قشم و لافت با دوچرخه تردد می‌کردید، می‌توانید به ما بگویید این مسیر را چند ساعت طی می‌کردید؟

 ساعت دوازده ظهر که حرکت می‌کردم ساعت پنج می‌رسیدم قشم

 صدف نیوز: معمولا برای چه کاری می‌رفتید قشم؟ برای کار اداری می‌رفتید؟

نه، برای خرید و دیدار دوستان می‌رفتم.

صدف نیوز: دوستانتان چه کسانی بودند، به یاد دارید؟

دوستانم در قشم صالح معینی، شیخ عبدالله معینی، حاج احمد ایمانی، صالح نقشبندی عابدی، عبدالعزیز اسعدی‌زاده، احمد اسعدی، عبدالقادر و عبدالسلام شمسی‌پور، و پدرشان حاجی صالح شمسی پور، حاج محمد نقشبندی و...

صدف نیوز: بازار قشم در دوره شما چطور بود؟

بازاری نبود به این صورت، ده تا پانزده تایی دکان بود.

صدف نیوز: چه می‌فروختند بیشتر؟

 هر که چیزی می‌فروخت، کسی پارچه می‌فروخت، کسی مواد غذایی مثل برنج و گندم و این چیزها... طرف‌های مخابرات مرکزی همه اش باغ بود.

 صدف نیوز: پس میوه وسبزی‌جات داشتید؟

 سبزی را از رمکان برای‌مان می آوردند، آنجا کشت سبزی داشتند.

 صدف نیوز: قشم نداشت؟

قشم بازار کهوری بود، پیاز و گوجه می‌کاشت و بس.

صدف نیوز: چه نوع میوه‌هایی داشتید؟

میوه، هیچ نداشتیم؛ گاهی جهازها از هند که می‌آمدند نارگیل و موزه (چیزی شبیه پرتغال) می‌آوردند.

 صدف نیوز: دیگه چی می‌آوردند؟

 چندل ، دار، تخته و مربع می‌آوردند و طرف‌های بندر می‌فروختند یا می‌بردند بحرین، دوبی و... خرداد و تیر و مرداد و شهریور این‌جا بودند، بقیه ماه‌های سال معمولا در سفر بودند.

صدف نیوز: وضعیت بارندگی در زمان شما چطور بود؟

 خیلی خوب، خیلی خوب بود.

 صدف نیوز: خاطره‌ای از بارندگی‌های آن‌زمان دارید که برای ما تعریف کنید؟

 یادم هست لافت بودم، یک دفعه خیلی باران آمده بود، با خود گفتم بروم چاه‌های تلا را نگاه کنم ببینم پر شدند یا نه؟ دو سه نفری پیدا کردم با هم رفتیم آن‌طرف؛ محله‌ی گوگایی دیدم تقریبا یک وجبی می‌خواست که پر شود و سرریز کند؛ از آن طرف آب امده بود پشت خانه، همه جا را گرفته بود؛ برکه‌ها همه پر شده بودند. با خود گفتم خدایا اگر امشب باران ادامه پیدا کند، این‌طرف را آب ببرد محله همه‌ش آب می‌برد؛ گفتم بروید دوتا منتول(دیلم) پیدا بکنید بیارید این راه بشکنیم تا آب برود؛ گفتند: نه آب بارانه، حیفه، گفتم آب حیفه یا محله با این همه آدم و این‌قدر حیوون، آب ببره حیفه! بارون خدا می‌ده. شروع کردم به کندن، تقریبا یک وجبی را کندم آب شروع کرد به رفتن؛ آب رفت به سمت مسجد؛ صبح که آمدم دیدم آب حدودا یک متری پایین آمده است.

 صدف نیوز: از چاه‌های تلا در قدیم اطلاعی دارید، قدیمی‌ها می‌گویند خیلی چاه بوده حدودا 360 حلقه، درسته؟

نه زمان احداث آن به‌یاد کسی نیست ولی قدیم خیلی بیشتر چاه بوده؛ مردم می گویند بانی چاه‌های تلا شخصی به نام خواجه کریم بوده.

صدف نیوز: قلعه‌ی لافت زمان شما به همین شکل فعلی بود؟

بله، ولی قبلا دروازه داشت.

صدف نیوز: درب قلعه کی خراب شد؟

زمانی که موتور برق آوردند آن‌جا گذاشتند، دروازه تخریب شد.

 صدف نیوز: شما موقعی که برق آمد لافت بودید؟

 نه، منتقل شده بودم بندر؛

صدف نیوز: درب قلعه به یاد دارید تا چه زمانی بود؟

ما که بودیم قلعه هنوز دروازه داشت؛ توپ هم توی قلعه بود بعدا توپ را بردند در پاسگاه گذاشتند.

صدف نیوز: مگر آن موقع پاسگاه هم بود؟

بله

صدف نیوز: پاسگاه لافت در آن زمان چندتا ژاندارم داشت؟

چهار پنج‌ تایی ژاندارم بودند.

صدف نیوز: امکاناتی هم داشتند مثل ماشین، بی‌سیم و...؟

نه، بی‌سیم نداشتند، ماشین هم نداشتند، ژاندارم‌ها با خر و اشتر رفت و آمد می‌کردند.

 صدف نیوز: از بزرگان لافت، کدخداها، کسی به یاد دارید؟

از بزرگان حاجی حبیب، کد خدا حاج عبدالله عبید بود بعد حمود کدخدا شد (بابای فاروق)، بعد از آن تا من بودم، حمود کدخدای لافت بود. حاجی عبدالرحیم یکی دیگر از بزرگان لافت بود که از جنگل‌های حرا محافظت می‌کرد.

 صدف نیوز: یعنی مامور محیط زیست بود؟

نه، مامور نبود، همین جوری می‌گشت تا کسی جنگل حرا خراب نکند. شخصاً علاقه‌مند به حفظ محیط زیست بود به اصطلاح امروزی طرف‌دار و مدافع محیط زیست بود.

 صدف نیوز: این فعال محیط زیست چه دیدگاه و استراتژی برای حفاظت از جنگل‌های حرا داشت؟

حاجی عبدالرحیم، جنگل جلوی لافت را نمی‌گذاشت کسی خراب کند، می‌گفت این‌ها را بگذارید برای زمستان که هوا طوفانی و بارندگی است و نمی‌توانید به دریا بروید، برای یک روزتان از این‌ها بچینید و بس.

 صدف نیوز: آیا مردم جنگل‌ها را خراب نمی‌کردند یعنی واقعاْ از حاجی عبدالرحیم اطاعت می‌کردند؟

 بله، کاملاً

صدف نیوز: ملای مسجد که بود؟

ملا محمد نظمی بود که در دوره ما فوت کرد. بعد از او ملا عبدالله مصبح ملای مسجد شد.

صدف نیوز: با ملا عبدالله رابطه‌ای داشتید؟

 بله، خیلی مرد خوبی بود خوش اخلاق و افتاده و قانع بود.

صدف نیوز: خانه‌های لافت در قدیم به چه صورت بوده؟

خانه‌های قدیم لافت از پشت چاه‌های تلا شروع می‌شد تا جایی که در حال حاضر خانه احمد محمد احمدی است؛ پشت کوه مثل امروز اصلا خانه‌ای نبود، بعدها ساخت و ساز کردند فقط حسن کلید آن‌جا نشسته بود؛ حسن اشتر داشت. قدیم از پشت چاه‌های تلا تا دریا دیوار کشیده بودند، لافت در قدیم هم از شمال هم از جنوب دیوار داشت تا بیست متری توی دریا امتداد داشت که بعدها به مرور زمان خراب شد.

صدف نیوز: دیوار برای چه کشیده بودند؟

برای حفط شهر . یعنی دور تا دور لافت دیواز کشیده بودند، البته ما در قدیم این را در شهرهای بزرگ کشور هم دیده‌ایم که مرسوم بوده؛ بله، لافت دو دروازه‌ی ورودی داشت؛ یکی سیوه‌ی گاه یکی سیوه این طرف(جنوب).

 صدف نیوز: از شاگردانتان در لافت، کسی را به یاد دارید؟ چند نفر بودند، اسامی دانش آموزان در حافظه دارید؟

بله، بیست تا سی نفر بودند؛ سید عقیل و سید حسن چوک سیدحسین؛ محمدزمان، محمود و هاشم و شمس‌الدین منصف، پسران حاجی ابراهیم زمانی، محمد و زکریا پسرهای عبدالله مالکی، و محمد پسرهای عبدالله مالکی، علی غیاث‌زاده و شنگرفی، و عثمان و سلیمان، و حاجی خاکی دریانورد؛ احمد یاسین، طیب یاسین، عبدالله یاسین، امین حاجی صالح، عبدالله محمدامین، عبدالله محمد عبداالله، احمد محمدشریف دو تا از پسران خواجه، عبدالله و عیسی، یعقوب حاجی‌زاده، میر عبدالصمد، احمد حاج علی. سه تا هم دختر بودند، لیلا دختر حمود کدخدای لافت و دختر سلیمانی رییس گمرک و دختر شفیع محمد خدمتگزار گمرک.

صدف نیوز: از خاطرات شیرین آن زمان برای ما بگویید؛

 دوستان بسیار خوبی داشتیم که برای تفریح و گشت و گذار با هم در روزهای تعطیل به نخلستان‌ها می‌رفتیم و ماهی از مُشتا می‌گرفتیم و روی آتش کباب می‌کردیم.

صدف نیوز: و یک خاطره‌ی بدی اگر دارید؟

 یک سال در لافت وبا افتاد و خاطرات بدی در ذهن ما به یاد ماند.

صدف نیوز: وبا فقط در لافت بود یا شهر قشم و روستاهای دیگر هم شامل می‌شد؟

 نه، جای دیگر معلوم نبود، فقط لافت بود. من آن‌جا بودم، هر روز یکی دو نفر می‌مردند. رفتم پیش حاجی‌حبیب، گفتم حاجی مریضی افتاده، هر سه روز، دو سه نفر می‌میرند، فکری بکن! غیر از تو کسی دیگر نمی‌تواند، این کار فقط از تو بر می‌آید! حتی کدخدا مریض شده بود. حاجی‌حبیب گفت: چکار کنم؟ گفتم نامه بنویس به دوستت حاجی عبدالله بلوکی در بندر، تا دکتری، دوایی، چیزی بفرستد. او هم بیچاره قبول کرد و نامه نوشت، به دست لنجی داد و فرستاد بندر؛ چهارشنبه به لنج فرستادیم شب چهارشنبه که صبح پنج‌شنبه بود دکتر آمد، اسمش دکتر ربانی بود. صبح من مدرسه بودم که حاجی‌حبیب آمد و گفت: دکتر آمده حالا تو بیا این‌جا. گفتم من حالا چطور بیام، مدرسه را ول کنم؟ گفت: ول بکن چوکون( بچه‌ها، پسرن) خودشون درس می‌خوانند. من بودم دکتر و دوتا چوکن یکی عبدالحمید و یکی فیروز، اول رفتیم خانه فیروز؛ آن موقع سرنگ‌ها را جوش می‌دادند، سرنگ‌های یک بار مصرف امروزی نبود؛ پریموس و تیغ و شمع هم با خود داشتیم، یکی کیف دکتر دستش بود، یکی هم این‌جور وسایل پزشکی. دکتر وقتی به یکی از بیماران نگاه کرد بلافاصله وبا را تشخیص داد، گفت: این‌جا کسی دارید آمپول بزند؟ گفتم: اینجا اصلا آمپولی هست، دارویی هست که کسی آمپول بزند؟! گفت: خودت باید بزنی! گفتم: من که نمی‌دانم! گفت: من بهت یاد می‌دم! من قبل از دوره معلمی، سه سال در داروخانه بندر کار کرده بودم، گفتم خیلی خوب، تو یادم می‌دی باشه چشم. همان لحظه آموزش دیدم و با زدن دو آمپول یاد گرفتم، و این شد که آمپول‌ها را دیگر من می‌زدم. دکتر بیماران را معاینه می‌کرد و من سرنگ را جوش می‌دادم و آمپول می‌زدم. از صبح تا ظهر در شهر گشتیم، محله به محله طی کردیم و بیماران را یک به یک دیدیم؛ جلوی هر خانه می‌پرسیدیم مریض دارید یا نه؟ هر خانه‌ای که مریض داشتند داخل می‌شدیم. ظهر ناهارمان را خوردیم و باز شروع کردیم به گشتن، تا شب، تا این‌که خسته شدیم و از نای افتادیم؛ شب خوابیدیم و دوباره صبح جمعه شروع کردیم و تا شب شود کل لافت را گشتیم و بیماران را معاینه کردیم. دکتر همان جمعه شب گفت من باید بروم بندر که صبح شنبه کار دارم و رفت. وقتی می‌خواست برود برخی وسایل پزشکی مثل آمپول، سرنگ، پنبه، الکل و قرص به من داد و گفت: اگر احیاناً کسی مریض شد دو تا آمپول بزن و شش تا قرص بهش بده. از فردا هر کسی می‌آمد خبر می‌داد که فلانی مریض شده می‌رفتم دو تا آمپول می‌زدم و شش تا قرص می‌دادم. تا این‌که مدت‌ها گذشت... سال بعد رفتم پیش دکتر(من، بچه‌هایم محمدعظیم وفاطمه گل و عبدالرحیم را داشتم) کوچک بودند؛ رفتم پیش دکتر، گفتم من بچه کوچک دارم چه دارویی ببرم که ضرری نداشته باشد؟ دکتر به من لیستی از داروها را داد و با خودم به لافت آوردم.

صدف نیوز: یعنی شما در لافت در لافت دکتری هم می‌کردید؟

 بله، هیچ دکتری نبود، من دیگر دکترشان شده بودم و بیماران را معاینه و معالجه می‌کردم.

صدف نیوز: بابت کارهای درمانی پزشکی دستمزد یا حق ویزیتی هم از بیماران می گرفتی؟

«خش حلالشان» هیچگاه از کسی توقع نداشتم که پول بدهد؛ می گفتم: نه، من پول نمی گیرم دعای خیر شما برای من بس است.

صدف نیوز: چند تا فرزند ونوه دارید و چکاره هستند؟

 6 فرزند دارم،2 پسر و 4 دختر و یازده نوه

صدف نیوز: دوره‌ی مجردی که در جزیره معلم بودید، غذایتان را چه می‌خوردید و چطور آماده می‌کردید؟

 مردم معمولا صبحانه ناهار و شام چه می‌خوردند؟ نان، برنج ایرانی، ماهی، گوشت؛ غذا را خودم آماده می کردم؛ صبحانه را معمولاً نان با مهیاوه و روغن، سوراغ و تخم مرغ محلی، ناهار: برنج و ماهی؛ و شام معمولاً همین طور؛

صدف نیوز: زنان و دختران قشمی در قدیم برقع داشتند، یا بدون برقع هم بودند؟

بله، همه برقع داشتند.

 صدف نیوز: امکانات جزیره و وضعیت رفاهی مردم در مقایسه با بندرعباس و یا سایر شهرها و روستاهای هرمزگان چگونه بود؟

 وضعیت رفاهی جزیره نسبت به بندرعباس کمتر بود، و همینطور نسبت به بندر لنگه و میناب.

صدف نیوز: در لافت و درگهان گفتید چند تا معلم بودید؟ تنها بودید؟

 در لافت خودم تنها بودم سپس حاجی حسین محمد حاج عبدالله را برای کمک آوردم و به عنوان روزمزد کار می کرد و بعد استخدام شد. در درگهان دو نفر بودیم من و آقای بیابانی.

 صدف نیوز: برخورد مردم جزیره در قدیم با غریبه ها چطو بود؟ به شما نمی گفتند سرحدی؟

برخوردشان خیلی خوب بود.

صدف نیوز: گفتید دکتر از بندر به لافت آمد یعنی خود شهر قشم هم حتی یک درمانگاه نداشت؟ پس بیماران سایر نقاط جزیره به کجا مراجعه می کردند؟

فقط شهر قشم درمانگاهی به نام شیر و خورشید داشت و شخصی به نام عبدالله صالحی که قشمی بود در آن کار می کرد.

 بازی‌ها و سرگرمی‌های مردم جزیره در آن دوره چه بود؟

 دارتوپ- رمازا- دار تلمپکا- ملا پشت هم ریش- چوکا - هفت سنگ بالا- کل سوارا- دارا- گوب جنگا- مالوکا- سرمنگته

 صدف نیوز: آقای جعفری یک سوال شخصی؛ حقوق بازنشستگی کفاف هزینه های زندگیتان را می دهد؟

خیر

صدف نیوز: آقای جعفری از شما ممنونم که علیرغم محدودیت‌ها و کهولت سن به ما این فرصت و افتخار را دادید تا گوشه‌ای از خدمات شما به قشم را با خوانندگان نشریه در میان بگذاریم، در پایان به عنوان حسن ختام می‌خواستم خواهش کنم، اگر خاطرات به یادماندنی از دوره معلمی‌تان در قشم به یاد دارید، برای ما تعریف کنید.

آغاز سال 1336 (نوروز) طبق معمول مدرسه‌ها هفت روز تعطیل بود، با یکی از دوستان از هلر مرحوم محمد شریف بازماندگان و از درگهان محمد حاج احمد سلیمان با اشتر و خودم با دوچرخه به لافت رفتیم. ظهر منزل حاجی حبیب سلیمانی، ناهار خوردیم و پسرش عبداللطیف را با خودمان بردیم و برای شب به طبل رفتیم و شب منزل حاج‌عبدالجلیل امینی ماندیم. رئیس گمرک صلخ به نام محمد شهدادی از ما دعوت کرد که به صلخ برویم، ناهار را طبل خوردیم و به طرف صلخ به راه افتادیم. به طرف نمکدان حرکت کردیم به همراهی مرحوم محمدشریف بازماندگان و محمد حاج احمد سلیمان، عبداللطیف سلیمانی و صالح امینی، با سه شتر رفتیم جایی که به نام گتر بود و قندیل‌های نمک از آن‌جا آویزان بود؛ رفتیم و نمک برداشتیم و در کتل‌های شتر گذاشتیم؛ غار بزرگی بود و قندیل‌ها هم‌چون کله‌قند از آن آویزان بود، آن‌قدر سفید بود که به سبزی می‌زد. سپس به کانی رفتیم شب آن‌جا ماندیم، سپس صبح به دولاب رفتیم خانه‌ی ملای دولاب و شب آن‌جا ماندم پس از ناشتا خوردن به طرف گوران به راه افتادیم. پس از صرف ناهار به طبل رفتیم و پس از هفت روز به لافت برگشتیم. و شب به درگهان رفتیم که روز هشتم فروردین مدارس را باز کنیم، اما وقتی به درگهان رسیدیم از قشم بخش‌نامه آورده بودند که مدارس تا پایان سیزده تعطیل است. از سال 1336 مدارس به جای هفت روز، 13 روز فروردین به مدت سیزده روز تعطیل می‌شد و ما می‌توانستیم جزیره‌گردی را از نو شروع کنیم.

صدف نیوز: دست‌اندرکاران نشریه صدف از جناب آقای عبدالسلام انصاری فرهنگی و فعال اجتماعی جزیره‌ی قشم به خاطر پیشنهاد انجام مصاحبه، همکاری‌ها و همه‌ی دغدغه‌هایی که داشتند قدردانی می‌کنند.

منبع: نشریه صدف